اثر شلاقی (BULLWHIP EFFECT) چیست؟

تصور کنید فردی شلاق بلندی در دست دارد، و اگر کمی بر روی دسته شلاق ضربه بزند، حرکات کمی در قسمت‌های نزدیک به دسته ایجاد می‌کند، اما قسمت‌های دورتر به صورت فزاینده‌ای حرکت می‌کنند. به همین ترتیب، در دنیای زنجیره تامین، مشتریان نهایی دارای دسته شلاق بوده و با حرکت کوچکی که در تقاضا ایجاد می‌کنند به شیوه فزاینده‌ای از زنجیره تامین بالا می‌رود که این تقویت تغییرپذیری تقاضا از پایین به سمت بالای زنجیره تامین اثر شلاقی نامیده می شود. هر چه از مشتری دور می‌شویم، می‌توانیم حرکات بزرگتری را ببینیم. به طور متوسط، شش تا هفت نقطه موجودی بین مشتری نهایی و تامین‌کننده مواد خام وجود دارد.

اثر شلاقی یک مشکل ارتباطی و جریان اطلاعات است. هر لینک در زنجیره تامین سفارش خود را براساس بهترین حدس خود قرار می‌دهد. اثر شلاقی زمانی روی می‌دهد که خرده فروشان پیش‌بینی‌های نادرست از تقاضا انجام می‌دهند و شکاف بین عرضه و تقاضا در زنجیره تامین بزرگ‌تر و بزرگ‌تر می‌شود. تمام مسیر از مشتری تا خرده‌فروش و توزیع‌کننده و تولید کننده همه تلاش می‌کنند تا با نگه داشتن موجودی بیشتر در برابر تغییرپذیری در زنجیره تامین، خود را از موقعیت‌های کمبود موجودی محافظت کنند و سفارش‌های مشتریان را از دست ندهند.

دلایل اثر شلاقی

. خطا در پیش‌بینی- منجر به محاسبات غلط می‌شود که با بالا رفتن از زنجیره تامین بزرگ می‌شوند. در واقع تأمین کنندگان زنجیره تأمین کالاهای بیشتری را براساس تقاضای پیش بینی شده مصرف کننده سفارش می دهند تا تقاضای واقعی مصرف کننده.

. دسته سفارش – قرار دادن سفارش مکرر با مقادیر کم، اثر شلاقی کمتری نسبت به سفارش دهی به تعداد زیادتر ایجاد می‌کند چرا که اطلاعات مرتبا آپدیت می شوند. معمولا هر لینک زنجیره تامین از خرده فروش تا تامین کننده به خاطر کاهش هزینه های خود سفارشات خود را جمع می کند و به صورت دسته ای سفارش می دهد. این باعث می شود که اطلاعات مشتری نهایی به درستی انتقال پیدا نکند.

. زمان انتظار (Lead Time) – بازه زمانی بین قرارگیری سفارش تا زمان دریافت سفارش است. عدم توجه به زمان انتظار در هنگام مدیریت موجودی می‌تواند منجر به ذخیره بیش از حد محصولات شود، که به نوبه خود منجر به تغییر در تقاضای تامین‌کننده در طول زمان می‌شود.

. تغییرات دوره ای قیمت – حراجی ها ، تخفیف‌ ها و هر اتفاقی که باعث شود قیمت محصولات در بازه زمانی محدودی تغییر یابند منجر به تغییر در الگوی تقاضای مشتریان می شود. کاهش قیمت می تواند منجر به خرید بیشتر مشتریان در طول آن دوره شود.

راه های مقابله با اثر شلاقی

اثر شلاقی می‌تواند پیامدهای جدی در تمام جنبه‌های کسب‌وکار داشته باشد. از جمله موجودی بیش از حد که منجر به افزایش هزینه‌های نگهداری موجودی می شود ، سفارشات برآورده نشده ، خدمات مشتری ضعیف ، درآمد از دست رفته و … . اگرچه بیشتر زنجیره‌های تامین تا حدی اثر شلاقی را تجربه خواهند کرد، پیامدهای ذکر شده نتیجه سو مدیریت طولانی‌مدت زنجیره تامین است. از جمله راه های مقابله با اثر شلاقی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

. کاهش تعداد تامین کنندگان و تعداد لینک‌های موجود در زنجیره تامین می‌تواند ارتباط بهتری ایجاد کرده و نوسان ایجاد کننده اثر شلاقی را کاهش دهد.

. به‌کارگیری تکنولوژی اتوماسیون زنجیره تامین به پیوند دادن تمام جنبه‌های زنجیره تامین و تحکیم کانال‌های ارتباطی کمک می‌کند.

. مدیریت موجودی بهینه – پی‌گیری سطوح موجودی ، سفارشات و تقاضا با نرم‌افزار مدیریت موجودی منجر به سفارش دقیق‌تر از سوی تامین کنندگان و کاهش اثر شلاقی می‌شود.

. حداقل کردن حراجی ها و تخفیف ها – حفظ نقطه قیمت ثابت حتی در طول نوسانات بازار ، اثر شلاقی را با تشویق جریان منظم تقاضای مشتری کاهش می‌دهد.

. حفظ اندازه‌های سفارش ثابت و کوچک‌تر- پیشنهاد تخفیف عمده ممکن است مشتریان را جذب کند، اما همچنین به طور غیر ضروری سطوح موجودی را افزایش داده و اثر شلاقی را بزرگ می‌کند. تشویق سفارشات براساس نیاز مشتری به جای تخفیف انبوه به کاهش اثر شلاقی کمک می‌کند.